مزاج فصل پاییز و درمان بیماری های شایع در آن[توصیه ها+پرهیزات]
دی 3, 1402 1402-10-10 9:50مزاج فصل پاییز و درمان بیماری های شایع در آن[توصیه ها+پرهیزات]
در نزد پزشکان پیشین، فصل پاییز زمانی است که هوا نه آن‌چنان گرم است که نیازمند خنک‌کردن خود باشیم و نه آن‌چنان سرد که مجبور باشیم خود را مانند زمستان بپوشانیم. همچنین با شروع پاییز، رنگ برگ درختان تغییرکرده و می‌ریزد. در برج‌های پاییزی، کم‌کم از طول روز و گرمای هوا، کاسته و به طول شب افزوده‌می‌شود تا به نقطه‌ای می‌رسد که بیشترین بلندی شب و کوتاهی روز و سردی هواست و این شب، «شب یلدا» نامیده‌می‌شود.با یاداشت دکتر رضایی پور در مورد مزاج فصل پاییز همراه باشید…
مزاج فصل پاییز
از دیدگاه طب ایرانی، هرفصل سال، دارای مزاج خاصی است و بر همین پایه، لازم است توصیه‌ها و تدابیر خاصی را برای نگاه‌داشت تندرستی و پیشگیری از بروز بیماری‌ها و یا به‌حدّاقل‌رساندن عوارض و پیامدهای آنها به‌کاربست. بیشتر حکمای ایرانی، طبیعت پائیز را سردوخشک دانسته‌اند. البته مزاج فصول براساس ارتفاع منطقه، عرض جغرافیایی، نوع خاک، میزان بارندگی و رطوبت، فاصله تا دریا، نوع بادها، وجود یا عدم‌وجود کوه‌ها و… متغیّر است و آنچه گفته‌شد، مزاج معمول این فصل، در منطقه معتدل و در قیاس با دیگرفصول است. سردی و خشکی پاییز، با مزاج انسان و حیوان و گیاه ناسازگار است. البته در سرزمین‌هایی که باران زیاد می‌بارد، مزاج این فصل چندان خشک نیست، و در سرزمین‌هایی که گرما و سرمای آن مساوی است، مزاج پاییز را معتدل می‌دانند. بدترین پاییز، آن است که خیلی‌خشک باشد و بهترین پاییز، پاییز مرطوب و بارانی است.
توصیه های فصل پاییز
– بهتر است در فصل پاییز بیشتر میان‌وعده‌ها و خوردنی‌های با طبیعت کمی گرم‌وتر بخوریم.
– بوئیدن عطرها و گل‌های خوش‌بوی ملایم، موجب تقویت اعضای رئیسه و اصلی بدن، یعنی مغز و قلب و کبد و همچنین معده می‌شود. بهتر است افراد، با نیم‌نگاهی به مزاج خود، از عطرهای طبیعی با مزاج مایل‌به گرم‌وتر، چون یاس و مریم و گل محمدی، بیشتر بهره‌ببرند.
– بهتر است جهت تری‌بخشی به بدن و اصلاح خشکی آن، یک‌روزدرمیان با آب نیم‌گرم حمام‌کنیم یا حدود نیم‌ساعت از حوض یا وان آب نیم‌گرم استفاده‌کنیم.
– چرب‌کردن بدن با روغن بنفشه‌بادام، که طبیعت معتدل مایل به خنکی دارد و رطوبت ملایم خوبی هم به بدن می‌رساند، برای کاهش خشکی پوست و بدن بسیارمناسب است. توصیه‌می‌کنم مشت‌ومال آرام با روغن بنفشه را به پدر، مادر، پدربزرگ و مادربزرگ و حتی همسر و کودک خود هدیه‌کنید.
– ورزش به میزان متعادل، برای تأمین تندرستی در فصل پاییز لازم است. باتوجه به اینکه با سردشدن هوا، دستگاه گوارش انسان قوی‌تر می‌شود و نیاز بدن به غذا هم افزایش‌می‌یابد، به‌طورطبیعی انسان بیشتر می‌خورد و در سنّت ایرانیان نیز خوردن غذاهای سنگین‌تری چون آش‌ها، آبگوشت‌ها، هلیم، کله‌پاچه و… در فصول سرد سال، رسم بوده‌است. پس لازم است جهت دفع بیشتر مواد زاید حاصل از گوارش این غذاها و پیشگیری از بیماری‌های ناشی از تجمع فضولات در بدن، در این فصول به ورزش بهتر و بیشتر، با توجه به مجموعه شرایط فردی، توجه بیشتری شود.
شاید برای شما جالب باشد:
پرهیزهای غذایی در فصل پاییز
در فصل پاییز از خوردنی‌های سرد، خشکی‌افزا، سودازا، خیلی‌ترش، خیلی‌تند و خیلی‌شور پرهیزکنید.
دسته‌های غذایی که بهتر است در پاییز نخوریم:
- پروتئین و گوشت‌ها: گوشت گاو و گوساله، سوسیس و کالباس و فست‌فودها، گوشت نمک‌سود
- لبنیات: پنیر شور، ماست و دوغ ترش، کشک
- حبوبات و غلات: عدس
- میوه‌ها و مغزها: میوه‌های ترش و نارس، زیاده‌روی در مصرف میوه‌های سردوتر تابستانی، قهوه
- سبزی‌ها: بادمجان، قارچ، کلم و گل‌کلم، مصرف زیاد سیر و پیاز خام
- ادویه و دانه‌ها: ادویه تندوتیز مانند فلفل و خردل به میزان زیاد، ترشی‌ها و شوری‌ها
– همچنین در این فصل باید از نوشیدن آب بسیارسرد پرهیزنمود و قوانین نوشیدن آب را به‌خوبی رعایت‌کرد: نوشیدن آب به‌صورت جرعه‌جرعه و آرام، پرهیز از نوشیدن آب در میانه خواب و صبح ناشتا، از یک‌ساعت پیش تا یک‌ساعت پس‌از غذا و همراه‌با آن، در داخل و بلافاصله پس‌از حمام و استخر و سونا، با فاصله کوتاه از ورزش سنگین و نزدیکی جنسی، بلافاصله پس‌از میوه‌های تری‌بخشی چون هندوانه و سیب و انگور و همچنین بستنی و…
– یادمان باشد: پُرخوری و پُرنوشی و زیاده‌روی در مصرف میوه‌ها، در پاییز زیان‌بخش‌تر است؛ چون اگر رطوبت حاصل از آنها با شرایط متغیّر آب‌وهوای خزان و یا ضعف دستگاه گوارش همراه‌گردد، موجب بیماری‌های مختلفی ازجمله تب می‌شود.
شاید برای شما جالب باشد:
در پاییز، از چه کارهایی پرهیزکنیم؟
– هوای بادی، باد پنکه و کولر و مانند آنها، موجب سردی و خشکی بدن و به‌ویژه مفاصل می‌شود و پرهیز از آنها، به‌ویژه در پیران و مبتلایان به بیماری‌های مفصلی چون آرتروز و روماتیسم، لازم است.
– در طب ایرانی، نزدیکی جنسی در ردیف ورزش‌های سخت شمرده‌شده چون طی آن، هم جسم آدمی در حرکت شدید است و هم روان و نفس او، که موجب ضعف قوا و بدن می‌شود. از سوی دیگر، در سیر رابطه جنسی، ماده منی دفع‌می‌شود که مجموعه این شرایط، موجب سردتر و خشک‌تر شدن بدن می‌شود. به‌همین‌خاطر در طب ایرانی، شاهد توصیه‌هایی به کاهش روابط جنسی در فصل پاییز هستیم.
– نوشیدن آب سرد و حمام‌کردن با آن، موجب سردترشدن بدن، کاهش حرارت غریزی و آسیب‌دیدن ریه‌ها می‌شود و همچنین با بستن منافذ پوستی، موجب کاهش تحلیل مواد زاید می‌گردد. پس روشن است که باید از این کار هم دوری‌کرد.
– دوربودن از سرمای بامداد و شبانگاه و گرمای میانه روز، برای تندرستی پاییزی بسیارمهم است. برهمین‌پایه توصیه‌شده افراد از خوابیدن در مکان‌های سرد و روی زمین‌های سرد و مرطوب، جداً پرهیزکنند. همچنین بهتر است در زمان خواب، سر را با کلاه یا روسری نازکی بپوشانیم و تا جای ممکن، خود را از سرماخوردگی‌ها و نزله‌ها دَرامان‌بداریم. این توصیه، به‌ویژه برای کودکان و کسانی که زیاد سرمامی‌خورند، مهم‌تر است.
– توصیه به پرهیز از خوابیدن با معده پر و همچنین پرهیز از خواب روز، مخصوص پاییز نیست ولی در این فصل، اهمیت بیشتری می‌یابد که به‌خاطر شرایط مزاجی این فصل است. در پاییز باید از زیادخوابیدن و زیادبیداری‌کشیدن نیز پرهیزکرد.
– باتوجه به سردی و خشکی مزاج پاییز، باید از حالات روحی و روانی چون خشم و اضطراب و استرس و اندوه نیز دوری‌نمود و درحداعتدال، موجبات شادی و سرور و دل‌شادی خود را فراهم‌آورد. شادی و امید و دل‌خوشی، طبیعت گرم‌وتر دارند و به تعدیل عوارض پاییزی، رشدونمو بهتر و دفع بیماری‌ها کمک‌می‌کنند.
– در فصل پاییز، از قی‌کردن نیز باید پرهیزکرد؛ زیرا قی، موجب تحریک مواد می‌شود ولی به‌خاطر غلظت مواد و غلبه سودا، طبیعت نمی‌تواند آنها را دفع‌نماید که موجب هیجان و فساد آن مواد و فاسدشدن اخلاط نیکوی بدن و درنهایت ایجاد تب می‌شود.
– در فصول سرد سال، باید از فصد و حجامت و هرکاری که خون را کم‌کند، دوری‌جست؛ چراکه در این فصول، خون‌سازی به‌خودی‌خود کاهش‌می‌یابد و اگر روش‌های خون‌گیری بدون ضرورت واقعی انجام‌شوند، موجب آسیب‌های سختی خواهندشد.
شاید برای شما جالب باشد:
بیماری های شایع در فصل پاییز
هرفصل سال، برای کسانی که مزاج آنها با آن فصل متناسب است، بهتر است و برای مزاج غیرمتناسب، ناسازگار. پائیز نیز با مزاج سردوخشک خود، برای افراد تندرست و همچنین افراد با مزاج گرم‌وتر، مانند کودکان و نوجوانان و همچنین جوانان ورزشکار، مناسب‌تر است و برای افراد با مزاج یا سوءمزاج سردوخشک، مناسب نیست و می‌تواند موجب تشدید علائم و بروز برخی بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های سردوخشک شود. پس می‌توان نتیجه‌گرفت این فصل، چندان مناسب حال سالمندان و افرادی که بیماری‌هایی با طبیعت سردوخشک دارند، نیست.
در این فصل، به خاطر متغیّربودن هوا و سردبودن شب‌ها و صبح‌ها، و نیز گرم‌شدن هوا در هنگام ظهر و آمیختگی دوفصل تابستان و زمستان، اندک تغییر هوایی و شرایطی که موجب بسته‌شدن منافذ بدن و غلیظ‌شدن و تجمع اخلاط در بدن گردند، باعث تغییر و فساد اخلاط و فضولات شده و موجب بیماری‌های صفراوی باقی‌مانده از تابستان و بیماری‌های سوداوی می‌گردد.
به دلیل فراوانی مصرف میوه‌های تازه و آشامیدن نوشیدنی‌های سرد و مصرف غذاهای سردوتر در فصل تابستان، اگر پاکسازی بدن به‌خوبی صورت‌نگیرد و مواد نامناسب و تباه در بدن تجمع‌یابند، به‌تدریج فاسد شده و با فرارسیدن فصل پاییز و بسته‌شدن منافذ بدن، درصورت عدم‌تحلیل و دفع مناسب، موجب ایجاد بیماری‌هایی در بدن انسان می‌گردند.
همچنین طبع فصل پاییز به گونه‌ای است که موجب سستی و ضعف قوا و ارواح در موجودات می‌گردد و به دلیل ضدّیت مزاج این فصل با مزاج خون که گرم‌وتر است، تولید خون در پاییز کم‌می‌شود.
پاییز، فصل بیماری‌های مزمن و آزارنده است. در این فصل، بیماری‌هایی با طبیعت سردوخشک شایع‌ترند: اختلالات گوارشی، بیماری‌های پوستی پوسته‌ریز، اگزما و خشکی پوست، شوره سر، ترک لب‌ها، ورم لوزه‌ها، درد مفاصل، برخی از انواع تب‌ها، بزرگی طحال، ادرار قطره‌ای و سخت‌ادراری، بیماری‌های روده‌ای همراه با اسهال و به‌دنبال آن انواعی از فساد گوارش که درنهایت موجب بروز زخم‌هایی در معده و روده می‌گردد، عِرق‌النسا یا دردهای سیاتیکی، بیماری‌های ریه به‌ویژه سِل و تنگی‌نفس و آسم، سرفه، قولنج، صرع، کم‌خونی، اختلالات روانی سوداوی مانند وسواس و افسردگی و جنون، سکته، ورم‌های سوداوی و سرطان‌ها و….
شاید برای شما جالب باشد:
اگر توصیه‌های تندرستی پاییزی رعایت‌نشوند، ممکن است به چه بیماری‌های دچار شویم؟
برخی تب‌ها
اختلالات گوارشی
دردهای مفصلی و سیاتیکی
بزرگی طحال
مشکلات ادراری
بیماری‌های ریه چون سل، تنگی نفس و سرفه
بیماری‌های روحی و روانی مانند افسردگی، اندوه، وسواس و جنون
اگزما، خشکی پوست و شوره سر
ورم لوزه‌ها و آبله
کم‌خونی
و…
درمان بیماری های شایع در فصل پاییز
– برای تقویت قوای بدن و حفظ سلامتی، خوردن یک‌عدد شلغم پخته، هرشب در تمام طول پاییز و زمستان و بخوردادن با بخار آن توصیه‌می‌شود.
– از آنجایی که بِه‌دانه تقویت‌کننده ریه است در فصول پاییز و زمستان می‌تواند سبب تسریع بهبود سرماخوردگی و همچنین کاهش سرفه خشک در آنفولانزا و کرونا نیز گردد.
– اگر دچار زکام شده‌اید، می‌توانید نعنا، پونه، آویشن و مَرزنجوش را به میزان مساوی دم‌کرده و در طول روز، یکی‌دوبار نوش‌جان‌نمایید. همچنین می‌توانید از بخوردادن همین مواد نیز بهره‌ببرید.
– اگر در اثر خستگی زیاد، استرس و بی‌خوابی، دچار سردرد و سنگینی چشم‌ها و حالات شبه‌آنفولانزا شده‌اید، می‌توانید از دم‌نوش گل گاوزبان با لیموامانی و بدون نبات، چندبار در روز، استفاده‌نمایید.
– اگر دچار تب هستید، می‌توانید روزی یکی‌دوبار دم‌نوش بنفشه میل‌کنید. چرب‌کردن بینی با روغن بنفشه هم علایم تحریکی گوش و گلو و بینی را کمتر‌می‌کند.
– اگر دچار خشکی شدید گلو و حنجره هستید و سرفه‌های خشک رنج‌تان‌می‌دهد، دم‌نوش پنیرک و ختمی به کمک‌تان خواهدآمد.
– اگر از مشکلات معده مانند ترش‌کردن یا ریفلاکس رنج‌می‌برید ویا کسل و بی‌حوصله هستید، دم‌نوش بِه را فراموش‌نکنید.
– اگر خشکی پوست و یبوست دارید و انرژی‌تان کم است، نوشیدنی شیربادام را به‌کمک‌بخواهید.
البته بهتر است همه این موارد را با رعایت اصول کلی و با مشورت پزشک متخصص طب ایرانی استفاده‌کرده و از زیاده‌روی در مصرف آنها بپرهیزید.
سرماخوردگی و درمان آن
یکی از مشکلات شایع در این فصل، ابتلابه سرماخوردگی است. در سرماخوردگی‌های ساده یا اصطلاحاً ویروسی، که علایم آن محدود به آبریزش بینی، عطسه، بی‌حالی و خستگی است و علایم عفونت باکتریال مانند گلودرد چرکی وجودندارند، باید از مصرف نابه‌جای داروهایی چون آنتی‌بیوتیک‌‌ها و کورتون‌ها پرهیزکرد و تا بهبود علایم، استراحت‌نمود و ضمن پرهیز از خوردنی‌هایی که موجب افزایش سردی و تری بدن می‌شوند، از سوپ‌ها و آش‌های ساده و گرم استفاده‌نمود. زیرا سرماخوردگی یا زکام، اگر طولانی نباشد و منجربه عوارض نگردد، یکی از راه‌های دفع مواد ناسالم از بدن است و نباید جلوی آن گرفته‌شود. اما اگر علایم بیماری، بیش‌از ۵-۴ روز به‌طول‌بیانجامند یا علایمی از عفونت‌های باکتریال وجودداشته‌باشد، باید با مراجعه به پزشک متخصص و تشخیص دقیق بیماری، داروهای موردنیاز، تجویز و استفاده شوند و از خوددرمانی و مصرف خودسرانه داروهای گیاهی و شیمیایی خودداری‌شود.
برای پیشگیری از سرماخوردگی‌های مکرر، توصیه‌می‌شود از ابتدای ورود شلغم به بازار، تا آخرین روزهای حضور آن، شبی یک‌عدد شلغم متوسط بخارپز نوش‌جان‌کنید.
یک درمان مناسب برای سرماخوردگی‌های ساده در این فصل، کدوحلوایی است که می‌تواند به‌صورت بخارپز، همراه‌با کمی پودر نبات و دارچین مصرف‌شود.
در میان آش‌ها هم آش ایرانی سپیدبا (اسفیدباج) برای بهبود حال افراد مبتلابه سرماخوردگی مناسب است که با استفاده از برنج، جعفری و گشنیز، کمی تره و شنبلیله، بال و گردن مرغ بدون‌پوست، کمی روغن زیتون، مقدار بسیارکم نمک و زردچوبه و درصورت‌تمایل مقداری کدو آماده‌می‌شود.
برای کاهش علایم سرماخوردگی، به‌ویژه در شروع علایم، دم‌کرده گل گاوزبان به‌همراه کمی لیموامانی بسیارمناسب است. این نوشیدنی، درصورتی‌که زیاد ترش نباشد، موجب خروج مواد ناسالم از بدن فرد بیمار می‌شود. بهتر است در طول مدت مصرف این دم‌نوش، با استفاده از پتو یا لحاف، استراحت کامل داشته‌باشید تا خوب عرق‌کنید.
پرسش‌های رایج:
چرا در فصل پاییز افسردگی می‌گیریم؟
چنان‌که گفتیم، مزاج این فصل، سرد و خشک است و عوارض روحی و روانی چون اندوه زیاد و افسردگی نیز، معمولاً ناشی‌از سوءمزاج سرد و خشک بدن و به‌ویژه قلب و مغز هستند. به‌همین‌خاطر در فصل پاییز، افراد مستعد، دچار تشدید علایم چنین اختلالاتی می‌شوند.
چرا در پاییز زیاد می‌خوابیم؟
همه این‌طور نیستند و اتفاقاً برخی افراد، در این فصل، به‌خاطر کاهش رطوبت مغزی، کم‌خواب می‌شوند یا نسبت‌به پرخوابی گذشته‌شان، خواب معتدل‌تری پیدامی‌کنند ولی در افرادی که به‌علت گرمی مزاج مغز، دچار کم‌خوابی بوده‌اند، با سرمای پاییز و کاهش این حرارت، ممکن است خواب بیشتر شود.
